Odnosi BiH i EU

Jedan od osnovnih strateških ciljeva Bosne i Hercegovine jest postizanje punopravnog članstva u Evropskoj uniji. Integracija u Evropsku uniju za Bosnu i Hercegovinu znači zauzimanje odgovarajućeg mjesta u evropskoj porodici demokratskih zemalja. BiH i njeni građani dijele ciljeve, vrijednosti i principe EU i opredijeljeni su da razvijaju društvo na sistemu vrijednosti i dostignuća evropskih demokratija. Ujedno su odlučni u namjeri da budu sastavni dio modernih evropskih političkih, ekonomskih i sigurnosnih struktura.

U junu 1998. godine, uspostavljanjem EU/BiH Konsultativne radne grupe (CTF), koja obezbjeđuje tehničku i stručnu pomoć u području administracije, regulatornog okvira i politike, načinjen je prvi zvaničan korak BiH ka članstvu u EU. U junu iste godine EU i BiH su i zvanično potpisale „Deklaraciju o posebnim odnosima između EU i BiH.“ Regionalni pomak u smislu integracija nastupio je 1999. godine, jasnom posvećenošću EU članstva Zapadnog Balkana. S tim u vezi, u junu 2000. godine, države članice EU su odlučile dodijeliti status potencijalnih kandidata svim zemljama Procesa stabilizacije i pridruživanja (PSP), uključujući i Bosnu i Hercegovinu. Svoj EU put Bosna i Hercegovina je i formalno odredila uspostavom diplomatskih odnosa sa EU i potpisivanjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju 2008. godine. Ovim je uspostavljen okvir za implementaciju pravnih, administrativnih, institucionalnih i ekonomskih reformi kao uslov približavanja EU. 15. februara 2016. godine BiH je podnošenjem formalnog zahtjeva za članstvo u Evropskoj uniji predsjedništvu Vijeća EU preduzela prvi korak ka dobijanju statusa države kandidatkinje. Nakon toga je Vijeće zatražilo od Evropske komisije da pripremi avis (mišljenje o sposobnosti i spremnosti BiH za članstvo u EU), a koje se izrađuje na temelju analitičkog instrumenta politike proširenja EU, tzv. Upitnika. Upitnik sa 3.897 pitanja, čiji je cilj pregled političkog, pravnog, ekonomskog i administrativnog sistema države, uručen je BiH u decembru 2016. godine. 28. februara 2018. godine BiH je predala odgovore na 3.242 pitanja iz Upitnika Evropske komisije, a 4. marta 2019. predala odgovore na dodatnih 655 pitanja.

29. maja 2019. godine Evropska komisija je objavila Mišljenje o zahtjevu BiH za članstvo u Evropskoj uniji i Analitički izvještaj koji donosi sveobuhvatnu mapu puta za reforme u BiH u oblasti demokratije, vladavine prava, fundamentalnih prava i javne administracije. Evropska komisija smatra da bi se pregovori za pristupanje Bosne i Hercegovine Evropskoj uniji trebali otvoriti kada zemlja postigne potreban stepen usklađenosti s kriterijima za članstvo.

BiH u procesu stabilizacije i pridruživanja

BiH je podnijela zahtjev za članstvo u EU u februaru 2016. godine. Taj čin je bio uslovljen napretkom države u provođenju ekonomsko-socijalnih, političkih reformi i reformi vladavine prava i prava manjina sadržanih u reformskim agendama i pratećim akcionim planovima. BiH je morala da poduzme niz složenih koraka u kontekstu pregovora o Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju. Ovaj Sporazum između EU i njenih država članica sa jedne i BiH sa druge strane stupio je na snagu 01. juna 2015. godine.

Kako bi se osigurala ispravna implementacija SSP-a, uspostavljena su sljedeća tijela:

•  Parlamentarni odbor za stabilizaciju i pridruživanje – forum zastupnika iz Parlamentarne skupštine BiH i Evropskog parlamenta;
• Vijeće za stabilizaciju i pridruživanje – čine ga članovi Vijeća EU i članovi Evropske komisije zajedno sa predstavnicima Vijeća Ministara BiH, a odgovorno je za nadzor nad implementacijom SSP-a;
• Odbor za stabilizaciju i pridruživanje – tijelo na tehničkom nivou koje pomaže Vijeću za stabilizaciju i pridruživanje u izvršenju svojih dužnosti;
• Odbor za stabilizaciju i pridruživanje može osnovati pododbore u svrhu odgovarajuće implementacije obaveza.

Ključni događaji u odnosima BiH i EU

• 15. decembar 2022.: Odlukom Evropskog vijeća na samitu u Briselu, Bosni i Hercegovini je zvanično dodijeljen kandidatski status za članstvo u Evropskoj uniji
• 29. maj 2019.: Evropska komisija objavila Mišljenje o zahtjevu Bosne i Hercegovine za članstvo u Evropskoj uniji
• Februar 2018.:
  Vlasti Bosne i Hercegovine uručile predsjedniku Junckeru i komesaru Hahnu odgovore na Upitnik. Evropska komisiju usvojila svoju strategiju za „Kredibilnu perspektivu proširenja i pojačan angažman sa Zapadnim Balkanom“
• 9. decembar 2016.: Uručen Upitnik Evropske komisije Bosni i Hercegovini
• 20. septembar 2016.: Vijeće EU poziva Evropsku komisiju da podnese svoje mišljenje o zahtjevu Bosne i Hercegovine za članstvo u Evropskoj uniji
• 15. februar 2016.: Bosna i Hercegovina podnijela zahtjev za članstvo u Evropskoj uniji
• juni 2015.: Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju (SSP) između EU i BiH stupio na snagu
• 15. decembar 2010.: Bezvizni režim uveden za sve građane BiH nosioce biometrijskih pasoša
• 31. juli 2008.: BiH i Evropska komisija potpisale Finansijski sporazum o državnom programu za Instrument pretpristupne pomoći (IPA) za 2007. godinu
• juli 2008.: Prijelazni sporazum o trgovini i trgovinskim pitanjima stupa na snagu
• 16. juli 2008.: Evropska komisija i BiH potpisale Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju i Prijelazni sporazum o trgovini i trgovinskim pitanjima
• 05. juli 2008.: Evropska komisija predstavila Mapu puta kojom se postavljaju referentne vrijednosti za ukidanje viznog režima
• 26. maj 2008.: Pokrenut dijalog o ukidanju viznog režima
• februar 2008.: Bosna i Hercegovina potpisala Okvirni sporazum o IPA fondovima
• 18. februar 2008.: Vijeće usvojilo novo Evropsko partnerstvo
• januar 2008.: Sporazumi o viznim olakšicama i readmisiji stupaju na snagu
• decembar 2007.: Nakon procjene komesara za proširenje Olli Rehna da između političkih vođa u BiH postoji dovoljna mjera usaglašenosti po pitanju reformi, u Sarajevu je parafiran Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju sa Bosnom i Hercegovinom
• decembar 2006.: Tehnički pregovori o SSP-u između EU i BiH uspješno okončani, ali Sporazum ne može biti parafiran i formalno zaključen usljed nedostatka napretka u ključnim reformama.
• novembar 2005.: Pregovori o SSP-u između EU i BiH su službeno pokrenuti
• oktobar 2005.: Evropska komisija procjenjuje da je BiH ostvarila zadovoljavajući napredak u provođenju reformi iz Studije izvodivosti i preporučuje otpočinjanje pregovora o SSP-u
• juni 2004.: EU usvaja prvo Evropsko partnerstvo za BiH (izmjenjeno 2006.)
• novembar 2003.: Evropska komisija izrađuje Studiju izvodivosti kojom procjenjuje kapacitet BiH da provede eventualni budući SSP. Studija zaključuje da se sa pregovorima treba početi kada BiH ostvari napredak po pitanju šesnaest ključnih prioriteta
• juni 2003.: Samit u Solunu; PSP je potvrđen kao politika EU prema zapadnom Balkanu. Potvrđena je EU perspektiva za zemlje tog područja
• 2001.: Prva godina novog CARDS programa, posebno dizajniranog za potrebe zemalja u Procesu stabilizacije i pridruživanja (PSP)
• novembar 2000.: Samit u Zagrebu; EU i zemlje zapadnog Balkana (uključujući BiH) službeno usvajaju PSP
• juni 2000.: Evropsko vijeće izjavljuje da su sve zemlje Stabilizacije i pridruživanja “potencijalni kandidati” za članstvo u EU
• maj 1999.: EU predlaže novi Proces stabilizacije i pridruživanja (PSP) za pet zemalja Jugoistočne Evrope, uključujući BiH
• juni 1998.: Uspostavlja se Konsultativna radna grupa EU-BiH
• 1997.: Regionalni pristup: EU uspostavlja političke i ekonomske uslove za razvijanje bilateralnih odnosa

Koji su koraci u procesu pristupanja EU i gdje se u njemu Bosna i Hercegovina trenutno nalazi?

1. Preliminarna faza zemlja koja teži pristupanju Evropskoj uniji uspostavlja ugovorni odnos sa EU. To znači da se sporazum o stabilizaciji i pridruživanju u slučaju BIH SSP – potpisuje između takozvane zemlje potencijalnog kandidata za članstvo i Evropske unije. Taj sporazum mora ratificirati zemlja koja je potencijalni kandidat za članstvo i sve zemlje članice EU, a potom on stupa na snagu. Bosna i Hercegovina je ovaj uslov već ispunila.
2. Vjerodostojan zahtjev se podnosi EU ( u praksi to znači članici koja predsjedava EU u okviru šestomjesečnog predsjedavanja na principu rotacije). - 15. februar 2016.: Bosna i Hercegovina podnijela zahtjev za članstvo u Evropskoj uniji
3. .Glavna institucija EU za pokretanje inicijativa, Evropska komisija vrši početnu procjenu zahtjeva i dostavlja svoje mišljenje Vijeću Evropske unije, koje predstavlja tijelo EU u okviru kojeg djeluju predstavnici vlada zemalja članica. Vijeće Evropske unije odlučuje da li će državi koja je podnijela zahtjev dodjeliti status zemlje kandidata.- 29. maj 2019.: Evropska komisija objavila Mišljenje o zahtjevu Bosne i Hercegovine za članstvo u Europskoj uniji.
4. Ukoliko to učini, sljedeći korak predstavlja otvaranje pregovora o pristupanju. Tek kada se to učini a ne po automatizmu- Evropska komisija vrši detaljnu provjeru pravnog sistema zemlje kandidata u okviru postupka koji je poznat kao“screening“ (analitički pregled usklađenosti zakonodavstva). U izvještaju o pregledu se navodi šta zemlja kandidat za članstvo treba izmjeniti kako bi se uskladila s pravima i obavezama koji su obavezujući za sve zemlje članice EU (što je takođe poznato i kao pojam koji vodi porijeklo iz francuskog jezika“acqis“- pravna tečevina).
5. Za pristupne pregovore takozvani EU acqis je podijeljen u 35 poglavlja, svako pokriva određenu konkretnu oblast politike/stratešku oblast, kao što su poljoprivreda, životna sredina, pravosuđe i temeljna prava ili slobodno kretanje ljudi, roba, usluga, kapitala itd. Zemlja kandidat i EU se usaglašavaju oko toga šta treba promjeniti i na koji način. Cilj procesa pregovaranja je da zemljama kandidatima pomogne kako bi se pripremile za ispunjavanje obaveza članstva u EU za šta je obično potrebno nekoliko godina.
6. Nakon što se svi kriteriji ispune i svako poglavlje zatvori postignuti dogovori se formuliraju u ugovor o pristupanju. Nakon što tekst ugovora dobije podršku Evropske komisije i Vijeća Evropske unije, tijelo EU koje se bira na direktnim izborima, evropski parlament bi trebao dati svoju saglasnost na ugovor koji potom moraju potpisati zemlja kandidat i sve zemlje članice EU. Nakon toga zemlja kandidat postaje zemlja pristupnica.
7. Nakon što se ugovor potpiše, moraju ga ratificirati zemlja pristupnica i pojedinačno svaka zemlja članica u skladu sa svojim ustavnim odredbama (npr. glasanjem u parlamentu, na referendumu).
8. Zemlja pristupnica potom postaje zemlja članica EU danom koji je naveden u ugovoru o pristupanju.

Sistem koordinacije

Koordinacija procesa evropskih integracija podrazumijeva aktivnosti koje se provode s ciljem osiguranja što većeg stepena usklađenosti i koherentnosti u radu institucija na svim nivoima vlasti u Bosni i Hercegovini vezanih za izvršenje ugovornih obaveza iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju između Evropskih zajednica i njihovih država članica i Bosne i Hercegovine, kao i drugih obaveza iz procesa evropskih integracija.

Sistemom koordinacije uređuje se i način ostvarivanja komunikacije između institucija u Bosni i Hercegovini, s ciljem osiguranja i iznošenja usaglašenog stava u ime Bosne i Hercegovine u komunikaciji sa institucijama Evropske unije.

Koordinacija procesa evropskih integracija u Bosni i Hercegovini zasniva se na principima poštivanja postojeće unutrašnje pravne i političke strukture u Bosni i Hercegovini i zaštite ustavima definiranih nadležnosti svih nivoa vlasti i njihovih institucija u pojedinim oblastima obuhvaćenim procesom evropskih integracija, osiguranja vidljivosti, te odgovornosti svih nivoa vlasti za blagovremeno i djelotvorno ispunjavanje obaveza iz procesa evropskih integracija iz njihove nadležnosti.

Koordinacija procesa evropskih integracija u Bosni i Hercegovini ostvaruje se na horizontalnom (koordinacija unutar jednog nivoa organizacije vlasti) i vertikalnom nivou (koordinacija između različitih nivoa organizacije vlasti). Strukture i modalitete ostvarenja horizontalne koordinacije svaki nivo vlasti uređuje samostalno, u skladu sa svojim ustavnim poretkom i upravno - pravnim specifičnostima, kapacitetima i potrebama. S ciljem djelotvornog provođenja vertikalne koordinacije procesa evropskih integracija u Bosni i Hercegovini, uspostavljaju se sljedeća zajednička tijela: a) Kolegij za evropske integracije b) ministarske konferencije c) Komisija za evropske integracije d) radne grupe za evropske integracije.

S ciljem nadzora nad provođenjem Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju i osiguranjem funkcionalne povezanosti između tijela unutrašnjeg sistema koordinacije procesa evropskih integracija u Bosni i Hercegovini te djelovanja i zastupanja usaglašenog "јednog glasa" u ime Bosne i Hercegovine, u sastavu zajedničkih tijela između Bosne i Hercegovine i Evropske unije u ime Bosne i Hercegovine djeluju: a) Stalna delegacija Bosne i Hercegovine u okviru Vijeća za stabilizaciju i pridruživanje; b) Stalna delegacija Bosne i Hercegovine u okviru Odbora za stabilizaciju i pridruživanje; c) Stalna delegacija Bosne i Hercegovine u okviru pododborā za stabilizaciju i pridruživanje; d) stalne delegacije Bosne i Hercegovine u okviru drugih zajedničkih tijela između Bosne i Hercegovine i Evropske unije koja se uspostavljaju u skladu sa Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju.

Kolegij za evropske integracije je najviše političko tijelo u sistemu koordinacije procesa evropskih integracija u Bosni i Hercegovini, koje osigurava usaglašenost stavova o ključnim, strateškim i političkim pitanjima u oblasti evropskih integracija te, u krajnjoj instanci, otklanja evenutalne zastoje u ispunjavanju obaveza iz procesa integracije Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju. Članovi Kolegija za evropske integracije su: a) predsjedavajući Vijeća ministara Bosne i Hercegovine b) zamjenici predsjedavajućeg Vijeća ministara Bosne i Hercegovine c) predsjednik Vlade Federacije Bosne i Hercegovine d) dva člana Vlade Federacije Bosne i Hercegovine.

Ministarske konferencije su tijela u sistemu koordinacije procesa evropskih integracija u Bosni i Hercegovini čijim djelovanjem se osigurava sveobuhvatan i ujednačen pristup nadležnih institucija sa svih nivoa vlasti u pojedinim sektorskim oblastima obuhvaćenim procesom evropskih integracija. Ministarske konferencije sastoje se od resorno nadležnih ministara iz Vijeća ministara Bosne i Hercegovine, vlada entiteta, vlada kantona i predstavnika Vlade Distrikta Brčko Bosne i Hercegovine, u skladu s njihovim ustavnim nadležnostima za materiju koja se razmatra ili za oblast za koju je ministarska konferencija formirana.

Komisija za evropske integracije je tijelo zaduženo za opću, tehničku, operativnu i metodološku koordinaciju s ciljem osiguranja što višeg stepena sveobuhvatnosti u radu nadležnih institucija na svim nivoima vlasti u Bosni i Hercegovini u oblasti evropskih integracija. U ostvarivanju svog djelokruga Komisija posebno: a) prati ispunjavanje obaveza iz Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, kao i drugih obaveza iz procesa evropskih integracija; b) sarađuje s članovima Stalne delegacije Bosne i Hercegovine u okviru Odbora za stabilizaciju i pridruživanje u kontekstu njihove pripreme i učešća članova Stalne delegacije na sastancima Odbora, te osiguranja jedinstvenih stavova koje su članovi Stalne delegacije Bosne i Hercegovine na sastancima Odbora obavezni zastupati; c) na općem nivou, koordinira i usmjerava rad radnih grupa za evropske integracije; d) raspravlja o svim otvorenim pitanjima i utvrđuje smjernice rada u procesu evropskih integracija na operativno-tehničkom i metodološkom nivou; e) blisko sarađuje s ministarskim konferencijama u vezi sa svim otvorenim pitanjima u procesu evropskih integracija. Stalni članovi Komisije su: a) direktor Direkcije za evropske integracije; b) po jedan predstavnik vlada entiteta koji je u ime vlade entiteta zadužen za poslove koordinacije procesa evropskih integracija; c) po jedan predstavnik vladâ kantona, koji je u ime vladâ kantona zadužen za poslove koordinacije procesa evropskih integracija; d) jedan predstavnik Vlade Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine koji je u ime Vlade Brčko Distrikta Bosne i Hercegovine zadužen za poslove koordinacije procesa evropskih integracija; e) imenovano lice u ime Direkcije za evropske integracije, u svojstvu sekretara Komisije.
Radne grupe za evropske integracije predstavljaju operativna tijela u sistemu koordinacije koja djeluju u skladu sa smjernicama koje definira Komisija. Radne grupe uspostavljaju se u skladu s pravnom tečevinom Evropske unije, te u skladu s tematskim poglavljima i članovima Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju. Radne grupe čine predstavnici nadležnih institucija sa svih nivoa vlasti u Bosni i Hercegovini, u skladu s njihovim ustavnim nadležnostima za oblasti za koje se radne grupe uspostavljaju.